Salomon en Henri Gans
In november 1943 werd door de Duitsers een inval gedaan op Schoolstraat 40. Twee Joodse broers, Salomon en Henri Gans, werden gearresteerd. Ze woonden al een tijdje bij mevrouw Nienhuis en haar dochter, maar die werden niet gearresteerd. Mevrouw Nienhuis verwachtte een kindje, en was bovendien even daarvoor haar man verloren.
De broers Gans scheelden twee jaar met elkaar, en waren op het moment van dat ze gearresteerd werden 20 en 22 jaar oud. Ze werden geboren in Zevenaar, Salomon in 1921 en Henri in 1923. Hun vader was Maurits Gans (1888-1952) en hun moeder Johanna Henriëtte Spier (1888-1927). Henriëtte overleed echter in 1927. Maurits Gans hertrouwde daarop met Riek van Gelder (1895-1962). Met haar kreeg hij nog een dochter, Hannie Gans.
Het gezin Gans woonde eerst in Gendringen waar Maurits belastingontvanger was. Hier gingen Salomon, Henri en Hannie naar de Openbare Lagere School. Daarna gingen Salomon en Henri allebei naar het gymnasium in Doetinchem. Ze waren allebei erg goed in talen. In de familie gaat het verhaal dat ze maarliefst 11 talen min of meer spraken!
In december 1939 verhuisde het gezin naar Culemborg. Salomon was klaar met zijn school en ging werken in een antiekwinkel.
Bijschrift: De Kinderen van het gezin Gans in een fotomontage waarin ze alle drie ongeveer even oud zijn. Boven Hannie Gans, Linksonder Salomon, Rechtsonder Henri. (klik op de foto voor een vergroting)
Zijn broer Henri bleek een damtalent te zijn. Een van zijn hobby’s was het maken van dampuzzels. In 1939, Henri was toen nog maar 16, stond er voor het eerst een damprobleem van hem in de krant. Hij maakte nog veel meer van die puzzels, maar helaas was inmiddels de oorlog uitgebroken. Hij mocht ze niet meer insturen omdat hij Joods was. Hij stuurde ze daarom naar een vriend, en vroeg hem om ze te bewaren tot ‘na de oorlog’. In een brief uit juli 1942 schreef hij aan die vriend:
“Als nieuwbakken vriend kom ik nu je medewerking inroepen. Daar ik het zeer jammer zou vinden dat mijn damcomposities verloren zouden kunnen gaan voor de edele damsport had ik graag dat jij deze schriften voor me bewaarde gedurende de tijd van oorlog…. Hopelijk zal er voor mij gelegenheid bestaan ze na de oorlog weer van je terug te vragen. Zijn ze een jaar na de oorlog nog niet door mij opgevraagd, dan kun je veilig aannemen dat ik dan helaas niet meer in staat ben er om te verzoeken. In dat geval mag je alles publiceren wat je voor publicatie in aanmerking acht; eerder s.v.p. niet!”
Dat gebeurt ook: in 1950 worden een aantal van zijn puzzels opgenomen in De Problemist, een tijdschrift voor dammers.
Op 17 september 1942 verscheen in het Algemeen Politieblad een oproep om ‘opsporing, aanhouding en voorgeleiding’ van de broers Gans. Als reden werd opgegeven dat ze ‘zonder vergunning zijn verhuisd’. Met andere woorden: ze zijn ondergedoken.
Henri en Salomon belandden dus in de Schoolstraat in Bennekom, en kwamen in huis bij mevrouw Nienhuis en haar dochter. Helaas werden ze verraden en opgepakt. Ze worden doorgestuurd naar kamp Westerbork, en van daaruit op 25 januari 1944 op transport gesteld naar Auschwitz.
Henri en Salomon kwamen op 28 januari 1944 aan in Auschwitz, en zijn daar volgens de kampadministratie op 31 mei vermoord.
Op diezelfde dag, 31 mei 1944, vloog een Amerikaans foto-verkenningsvliegtuig over het kamp en maakte de foto hieronder.
Auschwitz-Birkenau, 31 mei 1944, de sterfdag van Henri en Salomon Gans. Je kunt zien hoe groot het kampcomplex is. Het bovenste deel van de foto is vernietigingskamp Auschwitz II-Birkenau. (klik op de afbeelding voor een vergroting)
De Schoolstraat zag er in 1943 heel anders uit dan nu. De huizen die er nu staan, zijn later gebouwd. Het huis waar Salomon en Henri woonden leek erg op de oudere huizen verderop in de Weerkruislaan. Het stond een beetje van de weg af, in een blokje van 4 huizen. De Stolpersteine liggen op de plek waar ze gelopen hebben, op weg naar hun voordeur.
Bijschrift: Plattegrond van de Schoolstraat in de oorlogsjaren. De familie Nienhuis en de broers Gans woonden in het onderste blokje van 4 huizen. Rechts een vooraanzicht het blokje. Nummer 40 was het tweede huis van rechts. (Klik op het kaartje voor een vergroting)