Emanuel (Maantje) Manasse en Fanny Manasse-Hartogsohn
Op de plek waar nu het Nivon huis De Boschbeek staat, stond tijdens de oorlog Theeschenkerij De Boschbeek. Het was een café-pension: je kon er logeren, maar ook even een kopje thee drinken tijdens het wandelen in de bossen. A.W. (Arie) de Groot woonde er met zijn gezin.
Hij had ook gasten die langer bleven: in het begin van de oorlog woonden er een aantal Joden ‘legaal’. Dat wil zeggen dat ze stonden ingeschreven in het bevolkingsregister van Ede, op het adres ‘De Heide 25’. Tegenwoordig is dit Bosbeekweg 19-21.
Naast deze legale joodse bewoners, verbleven er tijdens de oorlog ook onderduikers op de Boschbeek. Het pension van Arie de Groot, bood onder andere een schuilplaats aan een Joods echtpaar uit Renkum: Emanuel (Maantje) Manasse en Fanny Manasse-Hartogsohn.
Maantje Manasse was wat we nu zouden noemen een ‘Bekende Renkummer’.
Maantje Manasse was een actieve man. In Renkum had hij een drogisterij en een boekhandel. Daarnaast was hij de uitgever van het weekblad de “Renkumse Courant”, die elke zaterdag verscheen. Hij drukte ook ansichtkaarten van Renkum en omgeving. Je vindt ze nog wel eens tussen oude foto’s. In een hoekje staat dan “uitgeverij Em. A. Manasse te Renkum”
Bijschrift: Aan de linkerkant staat de winkel van Fanny en Maantje aan de Dorpsstraat in Renkum, ca 1920
(klik op de foto voor een vergroting)
Maantje Manasse trouwde met Fanny Hartogsohn, een Duitse vrouw uit Emden. Samen kregen ze twee zoons: Eugène en Herman. Het gezin woonde aan de Dorpsstraat 105 in Renkum, naast de drogisterij.
Bijschrift: Het gezin Manasse aan tafel in hun huis. De foto is van voor de oorlog.
(klik op de foto voor een vergroting)
In zijn vrije tijd deed Maantje veel vrijwilligerswerk. Zo had hij bestuursfuncties in de V.V.V. en Middenstandsvereniging van Renkum, de ijsclub ‘Vooruit’ (die nog steeds bestaat, misschien heb je wel eens geschaatst op de baan in Renkum?) en de Oranjevereniging. Hij schaakte ook veel en was bestuurslid van de Joodse Kerk in Wageningen. Zijn vrouw stond in beide winkels en hoewel ze niet goed Nederlands sprak, was ze toch een geliefd persoon in het dorp.
In oktober 1942 kwam er een abrupt einde aan dit actieve leven: de familie Manasse verdween uit Renkum. Maantje en Fanny doken onder in het Bennekomse bosgebied rondom de Bosbeekweg. Waar ze precies ondergedoken waren weten we niet zeker, daar zijn drie verschillende verhalen over. Het kan ook zijn dat alle verhalen kloppen, want onderduikers werden vaak ‘doorgegeven’ als er gevaar dreigde of als er nieuwe mensen ondergebracht moesten worden. Arie de Groot, de eigenaar van Pension De Boschbeek, speelde hierin een belangrijke rol.
Lang duurde de onderduik van Fanny en Emmanuel echter niet. In maart 1943 werd er een razzia gehouden in het bosgebied en Maantje en Fanny werden gearresteerd. Op 2 april werden ze overgebracht naar Kamp Westerbork en met het eerstvolgende transport van 6 april werden ze doorgestuurd naar Sobibor. Op 9 april zijn ze daar vermoord.
Hun twee zoons, Eugène en Herman, overleven beide de oorlog. Volgens één bron zijn ze ‘op tijd ontkomen naar Engeland’. Dat zou dan dus al voor de oorlog geweest zijn.
In Renkum is de familie Manasse niet vergeten. In 1963 werd een straat in het dorp naar hen vernoemd als eerbetoon aan deze Renkumse familie.
Arie de Groot werd tijdens de oorlog zes weken in kamp Vught opgesloten. Helemaal zeker is het niet, maar het zou kunnen dat dit was omdat hij de familie Manasse had geholpen.
In 1944 werd de Boschbeek verwoest, misschien door een V1-inslag. Een V1 is een grote, vliegende bom zonder piloot. Gelukkig was er niemand in het gebouw. Heel Bennekom was op dat moment al ‘geëvacueerd’. Alle Bennekommers moesten hun huizen achterlaten en ergens anders gaan wonen omdat het te gevaarlijk was om te blijven.
Bijschrift: Boschbeek op een ansichtkaart verstuurd in 1944
(klik op de foto voor een vergroting)
Direct na de oorlog werd de Boschbeek herbouwd. Het werd iets verder van de weg neergezet en flink uitgebreid. In 1957 verkocht Arie de Groot De Boschbeek aan het Nivon, dat er een Natuurvriendenhuis startte, een soort hotel. Het huidige gebouw is gebouwd in 1977, nadat de herbouwde Boschbeek in 1976 beschadigd raakte bij een grote brand.
Bij De Bosbeek ligt ook een Stolpersteine voor Salomon Bromberg, Hij zat ondergedoken bij de Familie De Bruin, twee huizen verderop. Zijn verhaal lees je ergens anders.