NOSTALGISCH BENNEKOM (8ste en laatste): REGENKAPJES EN HOOFDDOEKJES
Door: Kees Heitink
Ik zal maar met de deur in huis vallen: volgens mensen die het weten kunnen kan deze foto niet in 1955 gemaakt zijn. Dat komt omdat de wijzerplaten op de toren aan de zijkant zitten. En die kwamen daar pas in 1957 terecht. Toen werden de oude wijzerplaten, recht boven de galmgaten, verwijderd en de spitsbogen op die plaats hersteld. Nieuwe wijzerplaten, met voor het eerst ook een aan de oostzijde, kregen de plaats die ze op de foto hebben. Daar zitten ze in 2013 nog steeds.
Rechts op de foto een bord met opschrift ‘Taxi’ en ‘verhuur met en zonder chauffeur’. Het gangetje onder het bord leidde naar de achteringang van het in 1954 aan de Lindelaan 1 geopende bedrijfspand van het transportbedrijf en agentschap van Renault van Geurt van Silfhout Wzn. (‘Geurt de Beer’ in het Bennekoms van toen) en zijn schoonzoon Sake Smit.
Even verderop, waar Geurt in 1931 de wachtkamer begon is nu een uithangbord van Renault te zien.
Aan de overkant eerst groenteboer Gert van Silfhout, daarna Novita en dan het witte Bethanië, waar van 1918 tot 1937 het eigen Bennekomse ziekenhuis gevestigd was. Tussen de bomen nog een huis. Middenin de bekende boom, lange tijd dé verzamelplek voor Bennekomse jongeren. Hier is nu het carillon. De beide dames op de foto lijken bang voor hun ‘permanent’. Regenkapjes en hoofddoekjes waren heel gewoon.
NOSTALGISCH BENNEKOM (7): KASTEEL ZONDER BORDES
Door: Kees Heitink
In 2012 beleefde Oud Bennekom (HVOB) een bijzonder succesvolle Open Monumentendag. Het ging over Hoekelum.
Ruim duizend bezoekers genoten van het landgoed en hoorden bijzondere verhalen.
De baron van Wassenaer onthulde een steen met namen op toegang tot de familiegrafkelder op de Bennekomse Begraafplaats.
Banden tussen de vroegere bewoners van kasteel Hoekelum en Bennekom zijn er te over.
Organisaties als OBK en Opella en Scouting Bennekom gedenken de Van Wassenaers met veel respect.
De laatste op het kasteel wonende baron K.G.W. van Wassenaer zorgde voor de intrede van de Johanniterorde in deze omgeving.
Met de opening -in 1917 – van een eigen Bennekoms ziekenhuis midden in dorp tot gevolg.
Veel, inmiddels oudere, Bennekommers bewaren warme herinneringen aan de familie.
De foto uit 1910 toont een heel ander Hoekelum dan het huidige. Wie met een mok recht voor het kasteel gaat staan ziet onmiddellijk de verschillen.
Wat het meest opvalt is het ontbreken van de trap. Toch lijkt de opbouw weer erg op die van nu.
Een vreemde gewaarwording als je dit voor het eerst ontdekt.
De verklaring ligt in een groots aangepakte verbouwing in de periode 1912 – 1917. Baron K.G.W. van Wassenaer wilde na het overlijden van zijn moeder het kasteel eerst grondig laten moderniseren. Hetgeen gebeurde.
Hoofdaannemer werd A. Heitink uit Bennekom. Over nostalgie gesproken…
NOSTALGISCH BENNEKOM (6): ZATERDAG 28 SEPTEMBER 1968
Door: Kees Heitink
Rond 1960 wordt er volop geparkeerd langs de Dorpsstraat. Alle verkeer kan er nog in twee richtingen doorheen en wie stoppen wil doet dat gewoon. De Van Balverenweg, de Commandeursweg en de Kierkamperweg bestaan nog niet. Alle verkeer dat langs Bennekom moet gaat gewoon dwars door het dorp. En op onregelmatige tijden is er ook nog de goederentrein ‘Bello’ die in de praktijk maar al te vaak met een grote diesellocomotief blijkt te zijn.
Menigmaal werd een chauffeur van een luxe auto, die z’n wagentje eventjes op de tramrails had geparkeerd voor een boodschap in een van de winkels, ruw opgeschrikt door de enorme hoorn van een locomotief. Nostalgie voor velen, waar op 28 september 1968, toen de tram z’n ‘laatste rit’ maakte, een definitief einde aan kwam. Alleen een Boertje staat nu nog op de tram te wachten.
Midden in het straatbeeld zien we een woonhuis. Daar huisden de ‘dames Schothorst’. Hun moeder, de weduwe R. van Schothorst handelde al in de jaren ’30 in het winkelpand er naast in ‘manufacturen en aanverwante artikelen’. Twee ongetrouwde dochters -de ‘dames’ – volgden hun moeder op tot, ik denk ergens in de jaren zeventig, de tijd hun handel inhaalde en ze zelf ook op leeftijd gekomen waren.
De oude winkelruimte, met een naoorlogse wederopbouwgevel, is later bij Albert Heijn gevoegd. Het woonhuis was dat al eerder.
NOSTALGISCH BENNEKOM (5): MET EIGEN HANDEN GEMAAKT
Door: Kees Heitink
In augustus 1945 zorgden Canadese soldaten van de ‘Royal Winnipeg Rifles’ voor de aanleg de plek die we sinds zo’n beetje 1950 het Bart van Elstplantsoen noemen.
Na verschillende aanpassingen draagt het bescheiden park nu het algemeen gewaardeerde stempel van Ank Bleeker en Anneke Nauta, twee bekwame landschapsarchitecten uit ons eigen Bennekom.
De plaquette op het monument met de namen van zes omgekomen verzetsstrijders is met eigen handen gemaakt door Paul de Nooij, ook een verzetsman en later bekend als mededirecteur – eigenaar van het in 1914 door zijn vader Jan de Nooij gestichte bedrijf voor pompen en grondboringen. Ook de inmiddels verdwenen letters bovenop de gedenksteen met de tekst ‘Bart van Elstplantsoen’ maakte Paul de Nooij zelf.
De oprichting van het monument zelf, een voortvarend uitgevoerd en breed gesteund initiatief van het Bennekomse verzet, paste in de periode kort na de oorlog toen op vele plaatsen in Nederland en dus ook in de gemeente Ede monumenten werden opgericht voor omgekomen verzetslieden. Aandacht voor joodse slachtoffers was er toen niet.
Rond 1960 wordt er aan deze kant van het dorpshart nog druk gewoond. Rechts geen grootse huizen, maar altijd wel met een flink achtererf. In het gebouw achter de bomen ging ik in mijn kinderjaren naar de Openbare Bibliotheek. Daar weer naast zat Laurens de fietsenmaker. Toen kwam de apotheek en nu is het de Kwalitaria en een leegstaande winkelruimte.
NOSTALGISCH BENNEKOM (4): THEEHUIS EN ONGELUKKEN
Door: Kees Heitink
Het theehuisje bij Hoekelum is gebouwd rond 1860. Het voorste gedeelte met opvallende pilaren werd door de kasteelbewoners als theehuis gebruikt. Een (later aangebrachte) zichtlijn legde de verbinding met het kasteel en maakt het huisje tot een ‘point de vue’. Oudere foto’s tonen een geheel rietgedekt huisje met veel lagere zijmuren dan nu.
Vanuit de noordelijke oprijlaan naar het kasteel, recht tegenover het huisje, steekt de koets van de baron juist de tramrails over, richting Ede.
Dat hier een wissel lag is niet toevallig. W.E.J. Baron van Wassenaer had bij de aanleg in 1882 grond afgestaan en duizend gulden betaald op voorwaarde dat er bij Hoekelum geladen en gelost mocht worden. Toch bracht de tram hem geen geluk. Rond 1909 moest zijn jongste zoon K.G.W. van Wassenaer door een ongeluk tussen tram en koets een deel van zijn rechterarm missen. Hij kreeg een kunstarm en werd op latere schilderijen altijd zo afgebeeld dat zijn handicap niet te zien is. In het kasteel hangen hier nog twee sprekende voorbeelden van.
Ongelukken met de tram gebeurden vaker, zelfs met dodelijke afloop. Op 31 oktober 1928 werd de 15 jarige Jetze Ozinga bij de Mouterij in Wageningen door de locomotief gegrepen. Hij was op slag dood. Bennekom was in rouw. Jetze ‘s vader was gereformeerd predikant in de net geopende Brinkstraatkerk en zeer gezien in het dorp.
NOSTALGISCH BENNEKOM (3): MOORKOP MET ANANAS
Door: Kees Heitink
Links op de foto kijkt, leunend tegen een van de bomen, een fietser onze kant op. Midden op de rails een tweede rijwiel, met transportmand. Een derde tweewieler staat geparkeerd tegen een hek, precies onder de gaslantaarn die – midden op de foto – aan de muur van een flink woonhuis is bevestigd.
Wie telt merkt zo tenminste tien personen op, de mannen overwegend met pet. Ze kijken allemaal keurig naar de lens .
Het dorp biedt een sfeervolle aanblik. Een hele rij bomen die, verspringend en ruimte maken voor de wisselplaats van de tram, wordt voortgezet tot ver voorbij de Oude Kerk. Op de achtergrond de villa ‘Dorpzicht’ van mr. A.C. van Daalen, lange tijd een belangrijk man in het dorp. ‘Dorpzicht’ is na Van Daalen’s overlijden, in 1939, gesloopt. Een uitgelezen plek om na de oorlog een oorlogsmonument neer te zetten.
A.C. van Daalen kunt u nog tegenkomen op de Hullenberg. In de koepel bovenaan werd in 1919 een eerste steen met zijn naam aangebracht. Hij was de boseigenaar.
Terug op de foto merken we tussen de rij hoge huizen een laag wit winkelhuis op. Hier opende brood- en banketbakker A.J. Mekking in 1901 de deur. Joost Mekking, natuurlijk familie, is hofleverancier en heeft het brood al lang geleden de deur uit gedaan. Zelf ga ik al mijn hele leven voor een moorkop met een ananasje erop. Noem het nostalgie.
NOSTALGISCH BENNEKOM (2): PROJECTONTWIKKELING IN 1910
Door: Kees Heitink
Het opvallende voormalige postkantoor, nu bekend als Het Oude Postkantoor(HOP) is gebouwd in 1909 en heeft dienst gedaan tot eind jaren ’70.
Het toen nieuwe kantoor op de hoek Kerkhoflaan/Algemeer is inmiddels ook alweer jaren geleden verlaten en zelfs gesloopt. De post zwerft door het dorp en woont tegenwoordig bij de Bruna in. Een groot en aanwezig postkantoor is nu uit de tijd.
In het jaar 1910 gold eerder het tegenovergestelde: het grote villa-achtige nieuwe gebouw mét directeurswoning tekende de vooruitgang; een visitekaartje van het dorp dat in die tijd opbloeide als hotel- en pensiondorp. Van een nieuwe tijd getuigde ook het feit dat de bouw ontstond vanuit een particulier initiatief.
Projectontwikkeling noemen we dat tegenwoordig. Geurt van Silfhout Bz., Bennekommer, durfde de stap aan. Hij sloot met het postbedrijf een tienjarig huurcontract waarin hij een huur van duizend gulden per jaar bedong. Architect werd G.J.M. Hof uit Nijmegen. Ook bijzonder, want bijna alle postkantoren in het land werden in die tijd door de rijksbouwmeester gebouwd.
Dit, in combinatie met de nog gave staat van het gebouw, leverde een plaatsje op de gemeentelijke monumentenlijst op.
Vandaag is het HOP een gezellige ontmoetingsplaats. De postbus in de buitenmuur is al tijden afgesloten.
NOSTALGISCH BENNEKOM (1): TRAM ONDER STOOM
Door: Kees Heitink
In 1931 kwam er centraal in dorp een aparte wachtruimte voor de stoomtram. Exploitant was Geurt van Silfhout Wz. Hij kocht Dorpsstraat 26 en bouwde er een woning annex wachtkamer die ’s morgens al voor het passeren van de eerste tram, om half acht, open ging. Een speciale diensttelefoon werd gebruikt wanneer er, bij vertragingen, overlegd moest worden met de stations in Ede of Wageningen. Van Silfhout kreeg tevens de bodedienst vanaf het station in handen, later Van Gend & Loos. Zijn bedrijf zou uitgroeien tot een flinke transportonderneming met als thuishaven Lindelaan 1, waar tegenwoordig Coen Hartman zijn fietsen verkoopt.
De vrachtauto toont het opschrift ‘G. Silfhout Wz., Agent Ned. Spoorwegen’ en ligt vol tassen en andere bagage. Van de wisselplaats bij de Oude Kerk vertrekt net de tram naar Ede. Een tram richting Wageningen staat nog voor de kerk.
Nu is op de plaats van de wachtkamer een telefoonwinkel gevestigd. Daarnaast, waar het zonnescherm uithangt, vinden we nu de Etos. In het huis met puntdak zat in 1935 een herenkapper, nu Eye Wish Opticiens.
“NOSTALGISCH BENNEKOM”
Onder deze titel schreef Kees Heitink korte verhaaltjes bij de acht foto’s die in 2013 afgedrukt werden op mokken waar je bij Albert Heijn in Bennekom voor kon sparen.
De verhalen werden toen ook gepubliceerd in het Bennekoms Nieuwsblad.
De komende weken zullen we de verhalen opnieuw voorbij laten komen op onze website en op de Facebookpagina van HVOB. Soms zijn de verhalen een beetje geactualiseerd.